Auteursrecht & Muziekonderwijs – Content en drager 1/2

Wat is het verschil tussen het kopiëren van een paar bladzijden uit een lesboek voor je leerling, het meegeven van een cd of het mailen van een mp3 van Hendrix als huiswerk, het delen van bestanden via Dropbox of Soundcloud, het embedden van een Spotify playlist of een YouTube video in je al dan niet afgeschermde lesomgeving etc.? Dergelijke vragen zullen in de komende week(en) op Mindnote.nl grondig worden bestudeerd in een nieuw dossier met gastbijdragen van professionals over het auteursrecht bij muziekonderwijs. Onder meer met advocaten Mark Jansen (Dirkzwager) en Evert van Gelderen (De Gier Stam), digitaal uitgever Timo Boezeman (Bruna) en ondernemer Jeroen Bouman (Online Muziekschool).

Advocaat Mark Jansen (Dirkzwager) bijt het spits af over Content en drager (lees hier de andere onderwerpen). Voordat hij morgen uitgebreid ingaat op de laatste ontwikkelingen, benoemt hij vandaag eerst enkele essentiële aspecten van het auteursrecht in het algemeen.

Digitalisering is van grote invloed op allerlei processen in de maatschappij. Ook de muziekeducatie wordt door digitalisering beïnvloed. Voor docent en leerling is het steeds eenvoudiger om bijvoorbeeld muziekopnames en bladmuziek elektronisch met elkaar uit te wisselen. De auteurs van die (blad)muziek kunnen hierdoor echter inkomsten mislopen. Waar voorheen geluidsopnames en bladmuziek op fysieke dragers werden verkocht, is dat tegenwoordig lang niet altijd meer nodig. Waarom nog een boek kopen, als de bladmuziek ook op de e-reader kan? In deze bijdrage wordt daarom aandacht besteed aan de auteursrechtelijke regels en welke gevolgen het heeft dat de content niet altijd meer op een vaste drager wordt verkocht.

Auteursrecht algemeen

Voor dat in deze bijdrage wordt stilgestaan bij het onderwerp “content versus drager”, is het van belang eerst in het algemeen wat op te merken over auteursrecht. De juridische “haken en ogen” en “mitsen en maren” zal ik proberen zoveel mogelijk achterwege te laten.

Auteursrecht beschermt creativiteit

Artikel 1 van de Auteurswet definieert het auteursrecht als het exclusieve recht van de maker van een werk om dit werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Het auteursrecht beschermt dus “werken”. In de wet vind je in artikel 10 een uitgebreide opsomming met voorbeelden van scheppingen die auteursrechtelijk beschermd zouden kunnen zijn, maar die opsomming is niet uitputtend. Bovendien kan die opsomming je op het verkeerde been zetten. Het gaat er in het auteursrecht namelijk helemaal niet om wat je hebt gemaakt, als het maar getuigt van creativiteit. Je zou kunnen stellen dat iedere menselijke schepping die getuigt van enige creativiteit door het auteursrecht wordt beschermd. Je mag in ieder geval aannemen dat muziek en lesmethodes auteursrechtelijk beschermd zijn (tenzij ontleend aan andere werken).

Auteursrecht op geestelijke schepping

Het is voor het onderwerp “content versus drager” van belang te beseffen dat het auteursrecht rust op de geestelijke schepping, op die creativiteit, en niet op de drager waarop die schepping staat. Een praktisch voorbeeld: een mondelinge voordracht die ter plekke wordt verzonnen (en dus nergens op papier staat) is (zeer) waarschijnlijk auteursrechtelijk beschermd. Met andere woorden: bij een boek met een lesmethode rusten de rechten op die methode en de wijze waarop die lesmethode is vormgegeven, niet op het individuele boek als zodanig, maar op het werk dat in dat boek besloten ligt. En bij een cd van je favoriete popgroep rusten de auteursrechten niet op die fysieke cd, maar op de teksten en liedjes die op die cd staan.

Mogelijk verschillende auteursrechten in één werk besloten

Om het nog wat ingewikkelder te maken: het is denkbaar dat op één creatieve schepping meerdere auteursrechten rusten. Sterker nog, dat is in de muziekwereld heel gebruikelijk. De tekst van een liedje is vaak door iemand anders geschreven dan de akkoorden en melodie. Dat betekent dat op dat ene liedje (in ieder geval) een auteursrecht van de tekstschrijver op de tekst en een auteursrecht van de componist op de muziek rust. Wanneer bij een muzieklesmethode een computerprogramma hoort, dan is het best denkbaar dat je te maken hebt met de auteursrechthebbende op de lesmethode, een programmeur die de rechten heeft op de programmacode en een vormgever die de rechten heeft op het ontwerp van de interface van het computerprogramma.

Ruime bevoegdheden voor rechthebbende op werk

De auteursrechthebbende heeft volgens de Auteurswet twee bevoegdheden: hij is de enige die het werk mag openbaar maken en de enige die het werk mag verveelvoudigen. Beide rechten worden ook vaak wel zo samengevat dat de auteursrechthebbende alle rechten heeft die (iets) met de exploitatie van het werk te maken hebben.

Onder openbaarmaking vallen allerlei handelingen, zoals het publiekelijk ten gehore brengen, het verhuren of uitlenen of het uitzenden van het werk op radio of televisie (artikel 12). Het komt er in andere gevallen op neer dat het werk op enige manier voor het publiek toegankelijk wordt. Ook onder het verveelvoudigingsrecht vallen zeer veel verschillende handelingen, zoals het reproduceren (het vastleggen van het werk op een stoffelijke drager), bewerken of nabootsen, vertalen en alle andere bewerkingen (artikel 13).

Maker of rechthebbende

De genoemde rechten komen volgens de Auteurswet toe aan de maker. Dat is in principe degene die het werk zelf feitelijk heeft gemaakt. Daarop zijn wel enkele uitzonderingen. Zo komen de auteursrechten van een werk gemaakt door een werknemer in principe toe aan diens werkgever (artikel 7) en komen de rechten op een werk dat door een instelling is openbaar gemaakt in principe toe aan die instelling (artikel 8). Ook is het denkbaar dat een auteur zijn rechten overdraagt aan een ander. In de muziekwereld is het heel gebruikelijk dat rechten worden overgedragen aan de uitgever of aan Buma/Stemra.

Morgen gaat Mark verder in op de regel van de uitputting en op de vraag of het embedden van muziek een nieuwe openbaarmaking is.